Buluşu ile dünyanın gündemine oturan ‘Batman Bantlı Çöpçü Balığının bulunduğu havzaya ‘ÇED olumlu’ kararı verildi. Sarım Havzası ve Çevresi Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Derneği Başkanı Emin Turhallı, “Bu balık türünün buluş haberi geçen yılı ocak ayında verildi. Bu yılın ocak ayında ise ‘ÇED olumu’ kararı verildi. Bu olacak şey mi?” derken, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesinden Doç. Dr. Cüneyt Kaya, “Sarım Havzası korunmalı, orada Batman Bantlı Çöpçü Balığının yanı sıra yerli türler de var” ifadesini kullandı. Arif Bulut/ÖZEL HABER Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Diyarbakır’ın Lice ilçesi ile Bingöl’ün Genç ilçesinin sınırlarında yüzü aşkın yerleşim yerini etkileyecek olan ve Sarım Havzası'nda yapılmak istenen Hidroelektrik Enerji Santrali (HES) için “Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu” kararı çıktı. Sarım Havzası ve Çevresi Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Derneği Başkanı Emin Turhallı, “‘Cennet Havzası’ dediğimiz bu yeri ‘Cehennem Vadisi’ne çevirirseniz o dağlara ne kar ne de yağmur yağacak” dedi. Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından kırmızı listeye alınan ve SHOAL Doğa Korumu Örgütü tarafından en çok aranan 10 balık türünden biri olduğu belirtilen Batman Bantlı Çöpçü Balığının buluşunu 47 yıl sonra dünyaya Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesinden Doç. Dr. Cüneyt Kaya duyurdu. "Bunu açıkladıktan sonra uluslararası basın oldukça ilgi gösterdi. The Guardian ve Washington Post gibi basın kuruluşlarında bu haber çıktı" diyen Kaya, Sarım Havzası'nın koruma altına alınması gerektiğini "Sarım Havzası, gerek sahip olduğu fauna ve flora çeşitliliği ile gerekse tarihsel dokusuyla çok önemli bir konumdadır. Özellikle kritik türleri barındıran su kaynakları üzerindeki baskıların azalması gerekiyor. Batman Bantlı Çöpçü Balığı sadece Sarım ve Sason çaylarında bulunuyor. Bu akarsular üzerine kurulacak her hangi bir rezervuar suyu tutacak ve akarsu habitatında değişime yol açacaktır" sözleriyle dile getirdi. 
Diyarbakır’ın Lice ilçesi ile Bingöl’ün Genç ilçesi arasında Sarım Havzası ve yan kolları üzerinde kurulması planlanan Birsu Hidroelektrik Santrali Projesi için Silvan Elektrik Şirketiyle 49 yıllığına kiralama ihalesi sözleşmesi imzalandı. Sarım Havzası’nda bulunan yerleşim yerlerinde yaşayan yurttaşlar ise sürecin başından beri HES istemediklerini yetkililere aktardığını belirtiyor. Sarım Havzası'ndaki doğal döngünün sağlıkları üzerinde olumlu etki bıraktığını belirten köylüler daha önce yaşadıkları şehirlere tekrardan göçmek etmek istemediklerini söylüyor. 'ÇED olumlu' raporu sonrası ise hayal kırıklığı yaşayan yurttaşların tek umudu ise alınan kararın Danıştay tarafından iptal edilmesi.
Bakanlık: ÇED gerekli değildir
Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı'nın ‘ÇED Gerekli Değildir Kararı’nı Diyarbakır Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikli İl Müdürlüğü, “Bingöl ve Diyarbakır İlleri, Genç, Lice İlçeleri, Dicle Havzası, Sarım Çayı ve yan kolları üzerinde, Silvan Elektrik Üretim Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Birsu Hidroelektrik Santrali projesi ile ilgili olarak Bakanlığımıza e-ÇED Yönetim Sistemi üzerinden sunulan ÇED Raporu, İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu tarafından incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Söz konusu Birsu Hidroelektrik Santrali projesi hakkında ÇED Yönetmeliğinin 14. Maddesi gereğince Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca “Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu” kararı verilmiştir” sözleriyle duyurdu.
Karara karşı Danıştay’a başvuru ve imza kampanyası
Sarım Havzası’na ilişkin ise 6 Ocak 2023 tarihinde Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından verilen “Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu” kararından 6 gün sonra Sarım Havzası avukatları HES projesinin iptali için Danıştay 6’ncı Dairesi’ne karşı dava açtı. Avukatların iptal başvurusunun ardında havzada yaşayan yurttaşlar da Change'de "Sarım Çayı'nda HES istemiyor" başlığı ile bir imza kampanyası başlattı. Sarım Havzası ve Çevresi Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Derneği Başkanı Emin Turhallı, ‘ÇED olumlu’ kararına ilişkin gazetemize değerlendirmelerde bulundu. Yüzü aşkın yerleşim yerinin birebir HES’ten etkileneceğine dikkat çeken Turhallı, projenin yapımı Diyarbakır, Bingöl, Muş gibi illerin iklimine ciddi olumsuz etkiler bırakacağına vurgu yaptı. 
Emin Turhallı
“Herkes HES’e karşı, davaya müdahil olmak isteyenlerin sayısı artıyor”
Sürecin başından beri Sarım Havzası’ndan yaşayan tüm yurttaşların HES’e karşı olduğunu belirten Turhallı, “Çevre ve Şehircilik’ten gelen yetkililer bize ‘Burada anladığımız kadarıyla herkes HES’e karşıdır. Kimse HES’i istemiyor. Aksi yönde bir düşüncesi olan varsa bunu belirtsin’ dediler. Yine o zaman da herkes aynı tutumunu sürdürdü ve HES’in yapılmasını istemediklerini yinelediler. Bu kararın verildiği bilgisini aldıktan sonra avukatlarımıza bu durumu taşıdık ve avukatlarımız Danıştay 6’ncı Dairesi’ne başvuru yaptı. Dava orada devam edecek. Davaya müdahil olmak isteyenlerin sayısı artıyor. Bunun içinde çevre örgütleri ile havzada yaşayanlar var” şeklinde konuştu
“Ya susuz bırakıyorlar ya da suyun altında bırakıyorlar”
“HES’le bir tahribattır. Yani var olan yaşamı yok ediyor. Yaşam su kenarında başlamış. Bu HES’lerle ya insanların suyunu alıp onları susuz bırakıyorsun, ya da onları suyun altında bırakıyorsun” diyen Turhallı, sözlerini şöyle sürdürdü: “Sarım Havzasının etrafı dağlarlar çevrilidir. Yani bu havzada doğal bir döngü var. Diyarbakır il sınırlarından gelen sıcak hava dağlara çarpıp soğuyarak tekrar geri dönüyor. Bulutların döngüsü ve yağış bıraktığı yerler açısından geniş bir döngü var. Yani bu şekilde ‘Cennet Havzası’ dediğimiz bu yeri ‘Cehennem Vadisi’ne çevirirseniz o dağlara ne kar ne de yağmur yağacak.” 7 Ocak 2022 tarihinde ‘Batman bantlı çöpçü balığı’ türünün 47 yıl aradan sonra yeniden HES’in yapılacağı Sarım Havzası’ndaki Sarım Çayı’nda rastlandığı bilgisi kamuoyuyla paylaşıldı ve bu bilgi yurtdışında geniş yankı uyandırdı.
“Bu haberin 196 ülkeye yayıldığı aynı ayda ‘ÇED olumlu’ kararı veriliyor”
Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından kırmızı listeye alınan ve en çok aranan 10 balık türünden biri olduğu belirtilen Batman Bantlı Çöpçü Balığının (Paraschistura chrysicristinae) bulunduğu 7 Ocak 2022 tarihine dikkat çeken Turhallı, ÇED için hazırlanan raporda havzadaki doğal döngünün önemsenmediğini şu sözler dile getiriyor, “Kendi raporlarında bu havzayı basit görüme gibi tutumları yansıyor. Oysa dünyada nesli tükenmiş bir balık türü var o da Sarım Çayı’ndadır. O da ‘Batman bantlı çöpçü balığı’dır. Onun vesilesiyle bütün Aysa Kıtası susmuş. Sadece ‘Sarım Havzası mesaj versin’ bize böyle bir hak vermiş. 196 ülke 6 kıta bu haber yayıldı. Geçen yılı ocak ayında Batman bantlı çöpçü balığının havzada buluş haberi verildi. Bu yılın ocak ayında ise ‘ÇED olumu’ kararı veriliyor. Bu olacak şey mi yani? Üstelik bu balık türü ile ilgili ülkemiz ‘Halen temiz su ve endemik tür bizde var’ diye övünürken akasından bu su kesilecek kararı geliyor.”
“Batman Bantlı Çöpçü balığı barajların yapımından dolayı göç etti”
Turhallı, HES kapsamında yapılan etkisini yine Batman Bantlı Çöpçü Balığı üzerinden örneklendirerek, şöyle devam etti, “Nesli tükenen Batman Bantlı Çöpçü Balığı 48 yıl önce prof Dr Ali kelle tarafından bulunmuş. Ve o gün bu gündür bulunamamış. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi’nden Doç. Dr. Cüneyt Kaya ile Dr. Münevver Oral tarafından yapılan yıllar süren bir çalışma sonucu bulunmuş. Bu neyi gösteriyor bize? Bu balık türünün ilk bulunduğu yıllarda o yerlerde o zaman barajlar yoktu. Bu barajlar daha yapıldı. Muhtemelen bu balık türü de daha yukarı tarafa göç etmek zorunda kalmış ki bu hocalarımız da çalışmalarını balığın bulunduğu yerin yani barajın üst kısmında devam ettiriyorlar.”
“Bu doğa tahribatıdır, etkisi dünyaya yayılacak”
Hasankef, Malabadi, Silvan Barajı’nın yapımlarına değinen Turhallı, Sarım Havzası’nın ‘son boğum’ noktası olduğunu söyledi ve şu mesajı verdi: “HES’ler yeri kurutuyor, karbondioksit göğü kapatıyor. Biz HES’lere ve fosil yakıtlara karşıyız. Güneş ve rüzgara evet diyoruz. Hasankef, Malabadi, Silvan Barajı bunlar yapıldı. Bu çevrede şuanda sağlam kalan bir Sarım Havzası var. Bu nedenle Sarım Hafızası ‘son boğum’dur. Ondan nasıl faydalanırız tarzında değil de nasıl boğarız tarzında bir yaklaşım sergiliyorlar. Dünyaya ve duyarlı herkese bir mesajımız var; Bu hava kısılırsa, bu döngü bozulursa insan yaşamı da bozulur. Bu sadece bizim sorunumuz değil. Bu bir doğa tahribatıdır. Bu havza giderse Bingöl, Diyarbakır ve Muş da etkilenir. Ve etki bir halka olarak dünyaya yayılır. Bütün dünyanın buna sahip çıkması lazım. Sırtınıza yaslanmayın. Doğaya yüzünüzü dönün çünkü Sarım Havzası bize doğasıyla, çiçeğiyle ve dağıyla bize bir akıl veriyor.”
47 yıl kayıp olan balık türünü bulan Doç. Dr. Kaya: Sarım Havzası korunmalı
Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından kritik düzeyde kırmızı listeye alınan ve Londra kökenli SHOAL adlı Doğa Korumu Örgütü tarafından Dünya’nın en çok aranan 10 balık türünden biri olduğu belirtilen Batman Bantlı Çöpçü Balığı’nı Ekim 2021 tarihinde yeniden keşfeden Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’nden Doç. Dr. Cüneyt Kaya, Sarım Havzası’nın önemine ve yaptıkları buluş çalışmasının önemini şu sözlerle dile getiriyor: "1974 yılında ilk olarak Malabadi Köprüsü’nü civarında Batman Suyu’nda Dr. Ali Kelle tarafından bu türe ait ilk balık örnekleri toplanmış, 1998 yılında ise bilimsel olarak Paraschistura Chrysicristinae olarak isimlendirilmiştir. Daha sonraki yıllarda yabancı ve yerli araştırmacılar türün ilk bulunduğu lokalitede bu balığı bir daha bulamadı. 
Doç. Dr. Cüneyt Kaya
"Kayıp balık türü müdahale edilmemiş alanda bulundu"
Bu tür 1974 yılında ilk defa bulunduğunda Malabadi Köprüsü’nün hemen yukarısında bulunan Batman Barajı henüz kurulmamıştı. Doğal olarak baraj kurulduktan sonra akarsuyun habitatı değişti. Değişen bu habitatta muhtemelen bu tür yaşamını devam ettiremedi. Bunun üzerine biz çalışmalarımızı barajın yukarısındaki temiz ve müdahale edilmemiş drenajlara odaklanarak devam ettirdik. Gerçekten de öngördüğümüz gibi Batman Barajı’nın iki drenajı olan Sarım ve Sason çaylarında bu türe ait bireylere rastlayarak türün yeniden gün yüzüne çıkmasına şahit olduk. Bu yeniden keşif ulusal ve uluslararası basında oldukça yankı uyandırdı.
“İç su kaynakları açısından zengin değiliz”
Bugünlerde Batman Bantlı Çöpçü Balığının bilinen iki yaşam habitatından biri olan Sarım Çayı üzerinde bir HES kurulma çalışmasının varlığını öğrendim. Sarım Çayı Batman Bantlı Çöpçü Balığının yanı sıra başka yerli ve endemik türlere de ev sahipliği yapıyor. Elbette şunu da belirtmek gerekiyor, HES’ler çevreci enerji sistemlerinden biridir ve enerji ihtiyacı günümüzde vazgeçilemez bir hal almıştır. Yalnız ülkemizde bizim atladığımız bir durum var. Türkiye tatlı su biyoçeşitliliği anlamında oldukça zengin, fakat iç su kaynakları açısından zengin bir ülke değildir. Özellikle endemik ve hassas türlerimizin bulunduğu su kaynaklarına müdahalelerin minimize edilmesi önem arz etmektedir. Su kaynaklarımızın ve biyoçeşitiliğimizin sürdürülebilirliğini sağlayarak gelecek nesillere ulaştırmamız hayati önem taşıyor. 
Kayıp Batman Bantlı Çöpçü Balığı. Fotoğraf: Anadolu Ajansı
“Kritik türleri barındıran su kaynakları üzerindeki baskılar azalmalı”
Öte yandan Türkiye güneş ve rüzgâr zengini bir ülkedir. Bu tarz enerjilere daha çok yönelmekte fayda olduğunu düşünüyorum. Su kaynakları canlılığın devamlılığı için en temel kaynaklarımızdır ve doğal olarak ekosistem için hayati önem taşımaktadırlar. Bu nedenle özellikle kritik türleri barındıran su kaynakları üzerindeki baskıların azalması gerekiyor. Batman Bantlı Çöpçü Balığı sadece Sarım ve Sason çaylarında bulunuyor. Bu akarsular üzerine kurulacak her hangi bir rezervuar suyu tutacak ve akarsu habitatında değişime yol açacaktır. Bu durum Batman Bantlı Çöpçü Balığı ve doğrudan veya dolaylı olarak suya bağlı yaşayan vadideki tüm canlıları etkileyecektir.
“Sarım, doğal akışına bırakılması gereken akarsularımızdandır”
Sarım Havzası, gerek sahip olduğu fauna ve flora çeşitliliği ile gerekse tarihsel dokusuyla çok önemli bir konumdadır. Sarım Çayı korunması gereken, doğal akışına bırakılması gereken nadide akarsularımızdan bir tanesidir.”
Cumhurbaşkanlığı’na ve siyasi partilere tanıtım kitapçığı gönderilmişti
Sarım Havzası’nın doğal yapısına ilişkin daha önce Sarım Havzası ve Çevresi Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Derneği tarafından hazırlanan tanıtım kitapçığı Cumhurbaşkanlığı’na ve siyasi parti yöneticilerine kadar birçok kuruma gönderilmişti. Vadileri, dereleri, bitki ve hayvan çeşitliliği, iklim ve köylerine ilişkin geniş bilgilerin yer aldığı “Sarım Havzası Tanıtım” kitapçığına ulaşmak için tıklayınız.