SUR AJANS- İnsan Hakları Derneği (İHD) Diyarbakır Şubesi, “Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı İnsan Hakları İhlalleri” raporunu şube binasında açıkladı. Açıklamaya şube yöneticileri katıldı. Açıklama öncesi söz alan İHD Diyarbakır Şube Başkanı Ercan Yılmaz, yıllardır kategorik olarak devam eden hak ihlallerine depremin de eklendiğini söyledi. Yılmaz, Kürt meselesinin çözümsüz bırakılması ve güvenlikçi politikalar nedeniyle hak ihlallerinde her yıl artışın söz konusu olduğunu sözlerin ekledi.
Raporun değerlendirme kısmını İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rumeysa Deniz Kaya okudu. Kaya, öncelikle deprem ihlallerine dikkati çekerek, hala depremde kaybolan çocukların akıbetinin açıklanmadığını ve 11 ilde başta barınma olmak üzere eğitim, sağlık ve besleme gibi temel haklara erişim konusunda ciddi eksikliklerin devam ettiğini söyledi.
‘Çözümsüzlük artışa neden oldu’
“Kürt Meselesi” odaklı sürdürülen otoriter devlet-hükümet politikaları sonucunda 2023 yılında da fiili OHAL rejimiyle hak ihlallerinin artarak devam ettiğine işaret eden Kaya, “Şiddete dayalı bu politikalar ile ırkçı yaklaşımlar, ayrımcı uygulamalar ve cinsiyetçi politikalar derinleşmiş; bölgede özellikle kolluk görevlilerinin faili olduğu binlerce insan hakkı ihlali vakası yaşanmıştır. Kürt meselesinin demokratik yol ve yöntemlerle çözülemeyişi nedeniyle süren çatışma ortamı, Türkiye’nin iç ve dış politikadaki istikrarsızlığının devam etmesine neden olmaktadır” dedi. Bölgede devam eden çatışmalı sürecin hak ihlallerine dönüştüğünü ifade eden Kaya, örgüt militanlarına ait cenazelerin usule aykırı bir şekilde ailelerine verilmesi, örgüt militanlarına ait mezarlıkların tahrip edilmesi; mezarlık ziyaretlerinin engellenmesi ve mezarlık ziyaretleri sırasında yurttaşlara yönelik hakaret ile kötü muamele fiillerinin işlenmesinin rutin hale geldiğini söyledi.
Cezaevlerindeki tecrit
Cezaevlerinde yaşanan hak ihlalleri konusunda da çok sayıda başvuru aldıklarını sözlerine ekleyen Kaya, cezaevlerinde devam eden tecrit ve izolasyon, işkence ve kötü muamele yasağının ihlali, sürgünler, haber alma ve verme hakkının engellendiğini kaydetti.
Cezaevlerinde yaşanan tecridin en çarpıcı örneğinin İmralı F Tipi Cezaevi’nde Öcalan’a yönelik olduğuna vurgu yapan Kaya, şöyle devam etti: “PKK Lideri Abdullah Öcalan ile birlikte İmralı F Tipi Hapishanesinde tutulan mahpusların avukat, aile ve telefon görüşü ile haberleşme ve haber alma hakları keyfi bir şekilde engellenmektedir. Konuya ilişkin gerek AİHM tarafından verilen ihlal kararları gerek BM insan hakları komitesi tarafından verilen tedbir kararlarına rağmen İmralı ada hapishanesinde tutulan mahpusların dış dünya ile olan ilişkilerinin mutlak bir şekilde engellenmesinin hukuk ile açıklanır bir yanı olmadığını belirtmek isteriz. Derneğimiz tarafından İmralı Ada Hapishanesinde yaşanılan ihlalleri yerinde tespit etmek üzere 2023 yılı içerisinde Adalet Bakanlığına 2 ayrı tarihte başvuru yapılmış olup bu başvurularımıza halen olumlu/olumsuz bir cevap verilmemiştir.” Bu tecride karşılık başlatılan açlık grevlerine de değinen Kaya, tutsakların taleplerinin yerine getirilmesi çağrısında bulundu.
Kadına yönelik şiddet arttı
Kadına yönelik şiddet olayları ve kadın cinayetlerinin de 2023 yılında artarak, devam ettiğini sözlerine ekleyen Kaya, yargının kadına yönelik şiddet vakalarındaki olumsuz yaklaşımının ihlalleri tetiklediğini söyledi. Cezasızlık algısının perçinlendiğini hatırlatan Kaya, kadınların hak mücadelelerini sürdürdüğü yapılara yönelik adli ve idari soruşturmaların da yoğun bir şekilde devam ettiğini belirtti.
‘Çatışmaları ortam bir an önce sonlanmalı’
Kürt meselesinin Türkiye’nin demokratikleşme sorunu olarak varlığını koruduğunu dile getiren Kaya, şunları söyledi: “Hak savunucuları olarak bizler, Kürt meselesinin her zaman demokratik, barışçıl ve adil çözümünü savunduk. Toplumsal barışın inşası için hazırladığımız barış deklarasyonu ile tutumuzu sürdürdük; gerçekleştirdiğimiz barış nöbetleri ile de barış hakkının tartışılmasına katkı sunmaya çalıştık. Devlet erkinin, yüzyıl boyunca faili olduğu ağır hak ihlalleriyle yüzleşmesi, özür ve tazmin yoluna başvurması gerekmektedir. Bu doğrultuda da öncelikle insan hakları ihlallerinin oluşumuna yol açan politikalardan vazgeçilmesi, çatışmalı ortamın bir an önce son bulması ve çatışma çözüm araçlarıyla sürecin demokratik çözümünün yeniden müzakere edilmesi talebinde bulunuyoruz.”
Ardından 2023 Bölge hak ihlali bilançosunu İHD Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi Temsilcisi Mehmet Tahir Saçaklı okudu.
Hak ihlallerine dair kaydedilen veriler şöyle:
Yaşam hakkı ihlalleri: 220 kişi yaşamını yitirdi
“* Bölge kentlerinde 4 çocuk, 14 kadın, 10 erkek olmak üzere; en az 28 kişi intihar ettiği iddiasıyla yaşamını yitirirken, yine 8 çocuk, 24 kadın, 16 erkek, en az 48 kişi ise şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi. En az 2 çocuk intihar girişiminde bulunduğu ileri sürülerek, yaralandı.
* Bölge kentlerinde ‘keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama” Yargısız infaz’ sonucu kolluk güçleri tarafından açılan ateşle 5 yurttaş yaşamını yitirdi, 7 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı. Köy korucuları tarafından açılan ateş sonucu 1 yurttaş yaşamını yitirdi, 1 yurttaş yaralandı.
* Bölge hapishanelerinde 5’i çeşitli hastalıklar, 1’i ise nefes darlığı nedeniyle 6 mahpus yaşamını yitirdi. 9 mahpus çeşitli şekillerde yaralandı. Gözaltında bulanan 2 yurttaş intihar ettiği ileri sürülerek yaşamını yitirdi.
* Faili meçhul adli saldırılar sonucu en az 6 yurttaş yaşamını yitirirken, 2 yurttaş ağır şekilde yaralandı.
* Faili meçhul siyasi saldırılar sonucu 1 yurttaş yaşamını yitirdi.
* Resmi hata ve ihmaller sonucu 6 yurttaş yaşamını yitirirken, en az 241 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı.
* Bölge kentlerinde en az 9 kolluk görevlisi intihar iddiasıyla ve şüpheli şekilde yaşamını yitirdi.
* Bölge kentlerinde faaliyet yürüten en az 12 siyasi parti yönetici ve üyesi, mesleki faaliyetlerini icra eden en az 7 gazeteci, 1 öğretmen, 2 işçi, 1 avukat, 5 doktor uğradıkları saldırılar sonucu yaralandı.
*Bölge kentlerinde ve sınır ötesi yaşanan çatışmalarda en az 66 kolluk görevlisi yaşamını yitirirken, 16 kolluk görevlisi de yaralandı. Aynı çatışmalar sonucu en az 116 silahlı militan yaşamını yitirirken, 5 silahlı militan yaralandı.
* 1 kişi silahlı örgüt militanlarının saldırısı sonucu yaşamını yitirirken, 2 kişi yaralandı.
* Sınır hatlarında 1 kişi vurularak, yaşamını yitirdi.
* Mayın patlaması sonucu 1 yurttaş yaralandı.
Çatışmalı ortamda meydan gelen ihlaller
* Bölgede çatışmalar sırasında en az 6 ormanlık alanda yangın çıktı.
* Bölgede 4 kent ve bağlı ilçe sınırlarında bulunan yüzlerce alanı kapsamına alacak şekilde 30 defa özel güvenlik bölgesi ilan edildi.
* 3 kente bağlı 22 köyü kapsamına alacak şekilde 4 defa sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
* Örgüt militanlarına ait 3 cenaze ailelerine teslim edilmedi. En az 15 militanın cenazesi çeşitli girişimlere rağmen ailelere geç teslim edildi. En az 1 mezarlığa saldırı gerçekleşti.
* 1 kente 1 toplu mezar iddiası ile insana ait kemikler bulundu.
36 KADIN YAŞAMINI YİTİRDİ
* Aile içi şiddet sonucu 36 kadın yaşamını yitirdi, 10 kadın yaralandı, 2 kadın cinsel saldırıya maruz kaldı.
* Toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu 10 kadın yaşamını yitirdi, 14 kadın yaralandı. En az 8 kadına yönelik cinsel saldırı gerçekleşti.
583 çocuk cinsel istismara maruz kaldı
* Aile içi şiddet sonucu 3 çocuk yaşamını yitirdi, 3 çocuk yaralandı, 8 çocuk cinsel istismara maruz kaldı.
* Toplumsal alanda şiddet sonucu 4 çocuk yaşamını yitirdi, 16 çocuk yaralandı. Toplumsal alanda en az 583 çocuk cinsel istismara maruz kaldı, 4 çocuk ise alıkonuldu.
İŞKENCE YASAĞINA YÖNELİK İHLALLER
* Bölgede en az 7 yurttaş gözaltında, 182 yurttaş gözaltı yerleri dışında (sokak, ev baskını) işkence ve kötü muameleye maruz kalırken, en az 77 mahpus hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
* En az 15 yurttaş kolluk görevlilerinin ajanlık dayatmalarına maruz kalırken, 7 yurttaş tehdit edildi.
Kişi özgürlüğü ve güvenliğine yönelik ihlaller
* Bölge kentlerinde en az 64’ü çocuk bin 809 yurttaş gözaltına alındı.
* 4’ü çocuk en az 304 yurttaş tutuklandı. En az 1 yurttaş hakkında ev hapsi kararı verildi.
* Bölgede en az 951 ev/iş yeri baskına uğradı.
Düşünce ve ifade özgürlüğüne yönelik ihlaller
* Bölgede en az 7 kitap hakkında toplatma ve yasaklama kararı alındı.
* 3 basın yayın kurumu baskına uğradı.
* 157 soruşturma dosyasında en az bin 284 yurttaş hakkında soruşturma başlatıldı
* 12 dava dosyasında 53 yurttaş hakkında dava açıldı.
* Aralarında siyasetçi, gazetecilerin bulunduğu 19 dosyada 29 yurttaş hakkında değişik hapis ve para cezaları verildi.
* 3 siyasi parti binası, 1 dernek saldırı veya baskına uğradı.
* Kolluk görevlileri tarafından en az 45 toplantı ve gösteriye müdahale edildi.
* Valilik ve kaymakamlıklarca en az 6 toplantı ve gösteri iptal edildi.
* Bölge valileri, 83 defa toplantı ve gösteri yürüyüşlerine dair yasaklama kararı verdi.
Cezaevleri
* Hapishanelerde 542 mahpus gerekçe gösterilmeden veya çeşitli gerekçelerle başkaca hapishanelere sevk edildi.
* En az 23 mahpusun sağlık hakkı, 2 mahpusun aile görüşü hakkı ihlal edildi.
* En az 14 mahpusa disiplin cezası verildi.
* En az 31 mahpusun infazı çeşitli gerekçelerle (kurula çıkmadığı, disiplin cezası, pişman olmadığı, dini ve milli günlerde törene katılmadığı) ertelendi.
Ekonomik ve sosyal haklara yönelik ihlaller
* İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 114 işçi yaşamını yitirdi, 13 işçi yaralandı. En az 2 kişi görevinden alındı, en az 3 kişi hakkında idari soruşturma başlatıldı.
Eğitim, engelli, sağlık, çevre ihlalleri
* En az 40 üniversite öğrencisi hakkında disiplin soruşturması açıldı.
* En az 1 engelli yurttaş kamu hizmetlerinden yararlanamadı. En az 1 yurttaş inancı, 4 yurttaş ise etnik kimliği, 1 yurttaş ise cinsel yönelimi nedeniyle ayrımcılığa uğradı. 1 mahalle muhtarı yerine kayyım atandı. 1 ilçede sağlık hizmetleri yetersizliği nedeniyle en az 1 yurttaş tedavi edilemedi. Bölgede en az 15 olayda çevre kirliliği ve orman yangınları gerçekleşti.”
İHD raporunun sonunda 2023 yılında Kurdistan’da en az 7 bin 229 hak ihlali yaşandığı verisi de yer aldı.
