Ali Abbas Yılmaz/ÖZEL HABER
Ek rapora göre, yeni deprem yönetmeliğinin hazırlanmamasından dolayı kurum yüzde 15, proje sorumluları yüzde 20, yetersiz beton mukavemetinden dolayı müteahhit, şantiye şefi, bina fenni mesulu yüzde 20, zemin önlemlerini alınmasını ikaz etmeyen yetkililer yüzde 15, binada revizyon yapılmasına müsaade edenler yüzde 20 ve Galeria'nın yanındaki Oryıl My Office temelinin açılması sırasında gerekli zemin güvenliğinin alınmamasından dolayı bina yapımı ile ilgili projeyi uygulayan sorumlular ve yapı denetim sorumluları yüzde 10 sorumlu tutuldu.
6 Şubat'ta Maraş'ın Elbistan ve Pazarcık merkezli meydana gelen ve 11 ili etkileyen depremlerden dolayı binlerce bine yıkıldı. Yıkılan binaların enkazında kalarak yaşamını yitirenlerin sayısı ise resmi rakamlara göre 50 bin 780'i aştı.
Deprem nedeniyle yıkılan yapılarla ilgili ortaya atılan iddiların incelenmesi ya da imara aykırı değişiklik tespit edilmesi için belirlenmesi için 11 ilde Cumhuriyet Başsavcılıkları soruşturma başlattı. Başalatılan soruşturmalar kapsamında ülke genelinde 1431 kişi şoruşturma dosyalarında şüpheli olarak yer aldı.
Soruşturma kapsamında 108'i müteahhit, 173'ü yapı sorumlusu, 18'i yapı sahibi ve 18'i binada değişiklik yapan olmak üzere toplam 317 kişi tutuklandı. 509 kişi ise adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. Öte taraftan başlatılan soruşturma kapsamında 314 kişi hakkında yakalama kararı, 92 kişi hakkında da gözaltı kararı bulunuyor.
Depremin yıkıcı etkisini gören 11 ilden biri olan Diyarbakır'da da adı ihmal iddialarıyla gündeme gelen ve 89 kişinin yaşamını yitirdiği 4 katı alışveriş merkezi olmak üzere 8 katlı ve 4 bloklu Diyar Galeria AVM'ye ilişkin soruşturma başlatıldı.
Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığınca başlatılan soruşturma kapsamında 13 Şubat tarihinde bilirkişi heyeti görevlendirdi. Bilirkişi Cumhuriyet Başsavcılığının talebi üzerine Diyar Galeria AVM'ye ilişkin raporunu 18 Nisan 2023’te raporunu yayınladı. Bilirkişi heyeti, enkazda yaptığı incelemeler, enkazdan alınan numuneler ve Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan alınan belgeleri, verileri detaylı olarak inceleyerek yaptığı değerlendirmeleri rapora yansıttı.
Soruşturma kapsamında 12 Nisan'da gözaltına müteahhit Sedat Eser, çıkarıldığı Sulh Ceza Hakimliği'nce "olası kastla birden fazla kişiyi öldürmek ve yaralamak" suçundan tutuklandı. Eser mahkemeye verdiği ifadesinde “Ben yapmış olduğum inşaatın arkasındayım. Kalitesiz malzeme kullanmadım. Ben bataklık üzerine inşaat yapmadım” sözleriyle kendini savunmuştu.
Diyar Galeria enkazında incelemelerde bulunan heyet 18 Nisan 2023’te Cumhuriyet Başsavcılığına sunduğu bilirkişi raporuna ilişkin hazırladığı ek raporunu da yayımladı. İlk raporda yer alan bilimsel akademik terimlere açıklık getirerek yapılan ölçümleri, gözlemleri ve deney raporlarını inceleyerek sorumluluk yüzdesini ve gerekçesini açıkladı.
Diyar Galeria'daki yıkımda kim yüzde kaç kusurlu?
Rapor'da depremde yıkılan ve 89 kişinin yaşamını yitirdiği Diyar Galeria'ya ilişkin savcı hazırlanan bilir kişi raporunda sorumluların kim olduğu, adreslerinin nerde olduğunun belirtilmediğini, sadece kullanılan mallzemeler üzerinde genel değerlendirmelerin yapıldığını sordu. Savcının bu yöndeki sorusuna ek raporda yanıt veren bilir kişi heyeti, hazırlanan ilk raporda buna ilişkin bilginin verilmediğini söyledi.
Kusur oranları ise şu ifalerle açıklandı: “6 Eylül 1975 tarihinde Diyarbakır'ın Lice ilçesinde 6,6 büyüklüğünde deprem meydana gelmiş ve 8149 bina hasar gördüğü ve yıkılmasından dolayı 2385 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu deprem göz önüne alınarak Binanın yapım yılına ait şartnamede Diyarbakır ilinin 2. Derece deprem bölgesi olarak yazılması, yine aynı şartnamede deprem kuvvetinin 0,1, g olarak alınması, bu değerlere aksi olarak gelen deprem yükünün 0,17 g değeri olup mevzuattaki deprem tasarım yükünden fazla olması ayrıca deprem perdesi uygulamasının zorunlu olarak yönetmeliğe konulmaması, yönetmeliği hazırlayan kuruma sorumluluk yüklemiştir. Sorumluluk oranı % 15 olduğuna
Proje sorumluları, yapan ve onaylayanlar yüzde 20 kusurlu bulundu
Galeria'nın iki adet projesi bulunmaktadır. Bu projelerden yapım yılına göre sonra yapılanın mimari, statik betonarme hesapları yapan proje sorumluları, yapan ve onaylayanların tamamı yanlış uygulama ve sistem seçiminden dolayı sorumlu bulunmuştur. Sorumluluk oranı %20 olduğuna,
Kamu denetçisi yüzde 20 kusur bulundu
Projenin yapımını üstlenen müteahhit kişi ve firmaların tamamı, şantiye şefi, bina fenni mesulu (kamu denetçisi) ve sürveyanı aldığımız beton karot test sonuçlarına göre yetersiz mukavemette beton imalatının olması sorumluluk sebebidir. Sorumluluk oranı % 20 olduğuna,
Projeye onay veren yetkililerin sorumluluğu yüzde 15
Binanın zemin kontrollerini yapan, vize veren, imarına müsaade eden, projelerini kontrol eden, onay veren yetkililerin, revize imalat yapılan bölümlere ait değişiklikleri kabul eden makamların, ayrıca binaya çok yakın bir yerde gerekli zemin önlemlerini alınmasını ikaz etmeyen yetkililer sorumlu bulunmuştur. Sorumluluk oranı %15 olduğuna,
Statik değişiklik yapan işletmelere yüzde 20 kusur
Bina altında yukarıda soru 2-2,2-3,2-4 de bahisleri geçen statik ve mimari revizyonlar yaparak binada zayıf kat etkisi oluşturulmasına sebep olan işletmeler sorumludur. Ayrıca bina yönetimi ve AVM yönetiminin yapılan değişikliklere müsaade etmesi ve vatandaşın tahliyesine yardımcı olacak binadan AVM'ye giriş kapılarının kapatılmasından dolayı sorumludur. Buradaki sorumluluk oranının %20 olduğuna,
Oryıl My Office'nin yapımı nedeniyle yapı denetim yüzde 10 kusurlu
Galeria'nın yanındaki Oryıl My Office isimli binanın temelinin açılması sırasında gerekli zemin güvenliğinin alınmamasından dolayı bina yapımı ile ilgili projeyi uygulayan sorumlular ve yapı denetim sorumluları sorumludur. Sorumluluk oranı %10 olduğuna kanaat edilmiştir.”
Savcılığın 'anlaşılsın' talebiyle hazırlanan ek raporda yönetilen sorular
Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı, Diyar Galeria’ya ilişkin hazırlanan ve 18 Nisan'da yayımlanan ilk raporda yer alan çelişkilerin giderilmesi, değerlendirmelerin anlaşılır bir şekilde yapılması için ek rapor için bilir kişi heyetine bildirimde bulundu. Bilirkişi heyeti, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından sorulan sorulara da verdiği yanıtlar ek rapora yansıtıldı.
2008'deki patlama taşıyıcı sisteme etki edecek düzeyde değil
Savıcılık, 3 Ocak 2008 tarihinde askeri araca yönelik düzenlenen bombalı saldırının Galeria’ya zarar verdiği yönünde ortaya atılan iddiayı da sordu.
Bilirkişi heyeti ek raporda bu iddiayı, “Bombalı saldırı ile ilgili raporda, binanın taşıyıcı sistemine etki edecek düzeyde olmadığı belirtilmiştir. Çünkü patlama olaylarında ABD ve AB standartlarına göre patlayıcı miktarında göre hesaplanan basıncın taşıyıcı elemanlara etkisi olmamasından dolayı yer üstü patlama hesap detaylarının rapora konulmasında gerek görülmemiştir” ifadeleriyle yanıtladı.
Enkaz geç temizlendiği için temel seviyesine inilmedi
Yine savcılığın temel incelemelerinde kolan, boyut ve donatı bakımından bir eksikliğin olup olmadığına dair sorusuna da bilirkişi, “Bina enkazı geç temizlenmiş olup yapılan kazılarda temel seviyesine inilmemiştir. Ancak savcılık tarafından verilen projelerde temele ait boyut, cins ve hesaplamalar dikkate alınmıştır. Temelin sürekli olduğu ve bu tip zeminler için uygun olmadığı ancak yönetmelikte buna ait bir kısıtlama olmadığı belirtilmiştir.
Yıkımda yeterli filiz uygulaması yapılan kolonlar bütünlüğünü korumuş
Tarafımıza ilk gönderilen projede perdeler olmamasına rağmen revize projede ve bina inşaatında perde beton uygulaması yapılmamıştır. Bu sebepten dolayı raporda da bu eksikliğe dikkat çekilerek perde betonlar ile ilgili bilgi verilmemiştir. Enkazdan çıkarılan kolonlarda yeterli filiz uygulamasının yapıldığı kolonların genelde bütünlüğünü koruduğu herhangi kesme ve eğilme çatlağının görülmediği raporda yer verilmiştir” yanıtını verdi.
Jeoloji mühendisi ile TÜBİTAK'tan farklı değerlendirme
Binaya dair yapılan geoteknik değerlendirmelerin yetersiz olduğu, ilgili TÜBİTAK raporunun yeterli açıklık ve netlikle izah edilmediğini bilir kişi heyetine iletti.
Bilir kişi heyeti, bu incelemeye aldığı savcılığın bu talebini “Binaya ait iki adet zemin raporu bulunmaktadır. Jeoloji mühendisi tarafından hazırlanan ilk raporda zeminin taşıma gücünün zayıf olduğu belirlenmiş (D sınıfı veya mukavemeveti düşük zemin), TÜBİTAK tarafından yapılan inceleme raporunda ise zeminin mukameveti C sınıfı verilmiş. Yani zeminin mukavemetinin herhangi bir zemin iyileştirilmesine gerek olmadığı kanaatine varılmıştır. Raporda C sınıfı zeminlerde de radye uygulaması yapılması gerektiğini ancak yönetmelikte bu konuya ait yaptırım bulunmadığı için binanın yapıldığı yıl için bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir” sözleriyle değerlendirdi.
Kolon kesilmesi iddiaları
Diyar Galeria’da bulunan bir spor salonunda kolonların kesildiği iddiası soruşturma dosyasına dahil olmuştu. İddialara dair daha önce spor salonunda kaydı bulunan bir savcı, soruşturma savcılarına ifade vermiş ve daha önce çektiği bir fotoğrafı soruşturma savcılarına vermişti.
Kolonların kesilmesi iddiasını ve fotoğrafları da soran soruşturma savcısına ek raporda verilen yanıtta, yıkılan bir yapıya ilişkin kolon kesilmesine ilişkin tespitin tekniki olarak yapılamayacağı aktarıldı. Ancak ek raporda kolonların değiştirildiği ya da traşlanabileceği ihtimaline bir kez daha yer verildi.
Duvarlar taşıyıcı değildir ancak yılması binayı zayıflatır
Kolon kesme iddialarıyla ilgili adı geçen market ile tekstil firmasının mimaride bir değişiklik yapıp yapmadığını da soruşturma savcısı bilirkişi heyetine sordu. Açıklanan ek raporda bu iddia heyet, “Tezgel Kom Market, Yummy Tekstil ve 2’nci projede verilen mimariye göre olmadığı, duvarlarının yıkıldığı tespit edilmiştir. Ancak bu imalatların ne zaman kimin tarafından yapıldığı hakkında kesin bir kanaate varılmadığından dolayı isim zikredilmemiştir. Duvarlar taşıyıcı değildir. Ancak deprem esnasında aktif rol alarak yük almaktadır. Yıkılması deprem kuvvetine karşı binanın zayıflatması anlamına gelmektedir.
