İnsan Hakları Derneği (İHD) Diyarbakır Şubesi, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2022 Yılı İnsan Hakları İhlalleri Raporu’unu” paylaştı. Raporda, ‘hapishanelerde yaşanan sevk, infaz yakma, kimyasal silah kullanımı, toplantı ve gösterilerin engellenmesi, gözaltı-tutuklama, seçilmiş siyasilerin cezaevlerinde tutulması, silahlı çatışmada yaşanan ölümler, kadına yönelik şiddet ve Kürt sorunu’ gibi başlıklarda yaşanan hak ihlalleri sıralandı. İHD Diyarbakır Şubesi’nde kamuoyuna açıklanan raporun değerlendirmesini aktaran İHD Genel Başkan Yardımcısı Av. Rehşan Bataray Saman, “Bölgemizde uzun yıllardır “Kürt Meselesi” odaklı sürdürülen otoriter devlet-hükümet politikaları sonucunda 2022 yılında da fiili OHAL rejimi uygulamaları ile hak ihlalleri artış göstermeye devam etti” dedi. "Askeri yaklaşım toplumsal yaşamı tümüyle etkiledi" Kürt sorununda müzakere sürecinin yerini güvenlikçi politikalara bıraktığına dikkat çeken Saman, “Askeri yöntemlerle yaklaşım sonucu, bölgede toplumsal yaşamı tümüyle etkileyen ağır bir çatışma bilançosu ortaya çıkmıştır. “Sınır ötesi” ne gönderilen silahlı insansız hava araçları (SİHA) ve uçaklar ile yapılan saldırılarda sivillerin yaşamını yitirmesine neden olan birçok yaşam hakkı ihlalinin yaşandığına dair bilgiler, 2022 yılında da uzun süre kamuoyu gündeminde yer almıştır. Bölgede çatışmalı ortam ve diğer nedenler bahane edilerek, örgüt militanlarına ait mezarlıkların tahrip edildiği; mezarlık ziyaretlerinin engellendiği, mezarlık ziyaretleri sırasında yurttaşlara yönelik hakaret ile kötü muamele fiillerinin işlendiği derneğimize yapılan başvurular ile ortaya çıkmıştır” ifadelerini kullandı. Seçilmişler halen cezaevinde Kürt siyasetçilere, gazetecilere ve hak aktivistlerine yönelik yargı tacizinin devam ettiğini belirten Saman, hak arayışı için yapılan basın açıklamaları, gösteri ve yürüyüşlerin 2022 yılında da engellendiğini söyledi. HDP’ye ilişkin açılan kapatma davasının 2022’de de devam ettiğine atıfta bulanan Saman, “HDP’nin önceki dönem eş başkanları, milletvekilleri ve kayyım atanarak görevlerinden uzaklaştırılan belediye eş başkanlarının hapishanede tutulduklarını hatırlatmak isteriz. Seçme ve seçilme hakkını tümü ile ortadan kaldıran ve kalıcı bir idari yönetim haline getirilen kayyım politikası da bütün uygulamaları ile devam etmektedir” dedi. İstanbul Sözleşmesi’nin fesih kararına atıfta bulunan Saman, kadına yönelik şiddetin arttığını dile getirdi. 14 Mayıs seçimlerine dikkat çeken Saman, seçim sürecinde yapılan gözaltı ve tutuklamaların toplumda ‘seçim güvenliği’ konusunda oluşan kaygıları uyandırdığını aktardı. Kürt sorunun çözümü için çağrı İHD’nin başlattığı “Barış Nöbeti”ne vurgu yapan Saman, şöyle konuştu, “Kürt meselesinin her zaman demokratik, barışçıl ve adil çözümünü savunduk. İHD olarak barışın inşası için barış deklarasyonu ile tutumuzu sürdürdük; barış nöbetleri ile de barışın tartışılmasına katkı sunmaya çalıştık. Türkiye’de 2023 yılında gerçekleşecek olan seçimlerin de katkısı ile devletin kuruluşunun yeni yüzyılına girilirken, Kürt meselesinin barışçıl bir çözümün sağlanması fırsatı bulunmaktadır. O nedenle, bu imkanın açılması adına çatışmaların hemen şimdi durması talebimizi yeniliyoruz.” Bilanço ağırlaşıyor Raporda yer alan hak ihlallerinin bilançosunu İHD Bölge Temsilcisi Tahir Saçaklı, paylaştı. Saçaklı’nın paylaştığı hak ihlallerinin bilançosu ise 2021 yılına oranla ağırlaştığı gözlemlendi. İHD’nin Bölge kentlerinde dair hazırladığı 2022 raporda en az 110’nu çocuk 2 bin 143 yurttaş gözaltına alındığı yer alırken, 2021 yılındaki raporda ise 29’u çocuk 1741 kişinin gözaltına alındığı yer almıştı. Saçaklı 2022 yılında kaydedilen hak ihlallerine dair paylaştığı bilanço şöyle: “•Bölge kentlerinde “keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama” Yargısız infaz” sonucu kolluk güçleri tarafından açılan ateşle 6 yurttaş yaşamını yitirdi, 14 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı. Köy korucuları tarafından açılan ateş sonucu 1 korucu ve 1 yurttaş yaşamını yitirdi, 1 yurttaş yaralandı. •Bölge hapishanelerinde 13’ü intihar iddiası ile 8’i çeşitli hastalıklar nedeniyle 21 mahpus yaşamını yitirdi. Gözaltında bulanan 1 yurttaşın intihar ettiği ileri sürülerek yaşamını yitirdiği öğrenildi. •Faili meçhul adli saldırılar sonucu en az 3 yurttaş yaşamını yitirdi. •Bölge kentlerinde en az 8 asker-polis intihar ettikleri ileri sürülerek şüpheli şekilde yaşamını yitirdi. •Resmi hata ve ihmaller sonucu 2 yurttaş yaşamını yitirirken en az 329 yurttaş yaralandı. •Bölge kentlerinde faaliyet yürüten 1 milletvekili ve 2 siyasi parti yöneticisine yönelik farklı tarih ve yerlerde gerçekleşen 4 ayrı saldırıda 1 siyasi parti yöneticisi yaralandı. Ayrıca 3 gazeteci, 2 öğretmen, 5 avukat, 4 doktor ve 6 sağlık görevlisi uğradıkları saldırılar sonucu yaralandı. •Bölge kentlerinde ve sınır ötesi yaşanan çatışmalarda en az 114 kolluk görevlisi yaşamını yitirirken, 59 kolluk görevlisi de yaralandı. Aynı çatışmalar sonucu en az 267 silahlı militan yaşamını yitirdi. 9 sivil yaşamını yitirirken, 34 sivil yaralandı. NOT: Sivil ölüm ve yaralama verileri: 22 Temmuz 2022 tarihinde Türkiye tarafından atıldığı iddia edilen top atışları ile Irak / Federe Kürdistan’ın Zaho kentinde bulunan turistik alanda 3’ü çocuk 9 ölüm ve 33 sivilin yaralanmasına dairdir. •3 kişi silahlı örgüt militanlarının saldırısı sonucu yaşamını yitirdi. •Sınır hatlarında 2 kişi donarak, 3 kişi vurularak yaşamını yitirirken, 2 kişi vurularak yaralandı. •Mayın patlamaları sonucu 4 yetişkin (erkek), 3 çocuk yaralandı. •Bölge kentlerinde 16 çocuk, 51 kadın, 21 erkek olmak üzere; en az 88 kişi şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi. Çatışmalı Ortamda Meydan Gelen İhlaller ise şu şekilde: •Bölgede 10 kent ve bağlı 25 ilçe sınırlarında bulunan yüzlerce alanı (en az 440 alan) kapsamına alacak şekilde 15 defa özel güvenlik bölgesi ilan edildi. •2 kente bağlı 14 köyü kapsamına alacak şekilde 5 defa sokağa çıkma yasağı ilan edildi. •1 köyde yaşayan 35 aile, asker baskısı ile göç etmek zorunda kaldı. •2 kente bağlı 4 kırsal bölgede orman yangını çıktı. •Örgüt militanlarına ait 3 cenaze ailelerine teslim edilmedi. •5 kente mezarlıklar 6 kez tahrip edildi. •2 kente 3 toplu mezar iddiası ile insana ait kemikler bulundu. Kadınların Yaşam Haklarına Yönelik İhlaller •8 kadın intihar etti, 2 kadın intihar teşebbüsünde bulundu. •Aile içi şiddet sonucu 39 kadın yaşamını yitirdi, 17 kadın yaralandı, 1 kadın alıkonuldu. •Toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu 18 kadın yaşamını yitirdi, 16 kadın yaralandı. Toplumsal alanda en az 5 kadına yönelik cinsel saldırı, 28 kadına yönelik şantaj ve tehdit gerçekleşirken, en az 2 kadın fuhuş yapmaya zorlandı. Çocukların Yaşam Haklarına Yönelik İhlaller •8 çocuk intihar etti, 4 çocuk intihar girişiminde bulundu. •Aile içi şiddet sonucu 8 çocuk yaşamını yitirdi, 3 çocuk yaralandı, 2 çocuk cinsel istismara maruz kaldı. •Toplumsal alanda şiddet sonucu 8 çocuk yaşamını yitirdi, 6 çocuk yaralandı. Toplumsal alanda en az 260 çocuk cinsel istismara maruz kaldı, 2 çocuk fuhuş yapmaya zorlandı, 1 çocuk ise alıkonuldu. İşkence Yasağına Yönelik İhlaller •Bölgede en az 15 yurttaş gözaltında, 178 yurttaş gözaltı yerleri dışında (sokak, ev baskını) işkence ve kötü muameleye maruz kalırken, en az 42 mahpus hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı. •En az 20 yurttaş kolluk görevlilerinin ajanlık dayatmalarına maruz kalırken, 13 yurttaş tehdit edildi. •Okullarda en az 2 çocuk şiddete maruz kaldı. •Toplumsal gösterilerde kolluk görevlilerinin müdahalesinde en az 7 yurttaş şiddete maruz kaldı. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliğine Yönelik İhlaller •Bölge kentlerinde en az 110’nu çocuk 2 bin 143 yurttaş gözaltına alındı. •1’i çocuk en az 194 yurttaş tutuklandı. En az 2 yurttaş hakkında ev hapsi kararı verildi. •Bölgede en az 1.109 ev/iş yeri baskına uğradı. Düşünce ve İfade Özgürlüğüne Yönelik İhlaller •Bölge kentlerinde yapılmak istenen 14 etkinlik yasaklandı. •2 gazete ve 1 kitap sayısına kolluk görevlilerince el konuldu. •4 basın yayın kurumu baskına uğradı. •26 soruşturma dosyasında 136 yurttaş hakkında soruşturma başlatıldı. •16 dava dosyasında 76 yurttaş hakkında dava açıldı. •Aralarında siyasetçi, gazeteci ve kamu emekçilerinin bulunduğu 40 dosyada 127 yurttaş hakkında değişik hapis ve para cezaları verildi. •14 siyasi parti binası, 3 dernek saldırı veya baskına uğradı. 1 dernek hakkında kapatma istemiyle dava açıldı. •Kolluk görevlileri tarafından en az 19 toplantı ve gösteriye müdahale edildi, en az 10 toplumsal gösterinin gerçekleştirilmesine kolluk görevlileri tarafından izin verilmedi. •Bölgede bulunan 23 kentin 17’sinde valilik kararıyla toplantı ve gösteriler 125 defa yasaklandı. Hapishanelerde Yaşanan Hak İhlalleri •Hapishanelerde 77 mahpus gerekçe gösterilmeden başkaca hapishanelere sevk edildi. Diyarbakır E Tipi Hapishanesinin kültür merkezine dönüştürüleceği gerekçesiyle 276 mahpus başka hapishanelere sevk edildi. Böylelikle en az 353 mahpus sevk ve sürgüne maruz kalmıştır. •En az 34 mahpusun sağlık hakkı, 7 mahpusun aile görüşü hakkı, 10 mahpusun haberleşme hakkı, 8 mahpusun sosyal etkinlik hakkı ihlal edildi. •En az 12 mahpusa disiplin cezası verildi. •En az 27 mahpus tecrit ve izolasyona maruz kaldı. •En az 14 mahpusun infazı çeşitli gerekçelerle (kurula çıkmadığı, disiplin cezası, pişman olmadığı, dini ve milli günlerde törene katılmadığı) ertelenirken, 43 mahpus ise farklı hak ihlallerine uğradı. Ekonomik ve Sosyal Haklara Yönelik İhlaller •İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 1’i çocuk 34 işçi yaşamını yitirdi, 159 işçi yaralandı. •En az 33 işçi işten çıkarıldı, 2 kişi görevinden alındı, 7 kişi ihraç edildi. •Eğitim Hakkına Yönelik Ayrımcı Uygulamalar: En az 2 okulda öğrenciler Kürtçe seçmeli dersi seçmesine rağmen “sayı yetersiz” iddiasıyla Kürtçe dersi açılmazken, 1 üniversite yurdunda ise Kürt öğrenciler başka öğrenci gruplarınca tehdit edildi. •Engelli Haklarına Yönelik İhlaller: En az 1 engelli yurttaşın sosyal güvenlik hakkı ihlal edilirken, 1 engelli yurttaş ise ayrımcı uygulamaya maruz kaldı. •Ayrımcılık: En az 5 yurttaş inancı, 7 yurttaş ise etnik kimliği nedeniyle ayrımcılığa uğradı. •Mülkiyet Hakkı: En az 1 yurttaşın mülkiyet hakkı ihlal edildi. •Çevre Hakkı: Belediye ve şirketlerin en az 4 çalışmasından kaynaklı çevre kirliliği gerçekleşirken, 3 bölgede uzun süre orman kesimi yapıldı.